Cây cao su “đổ” lại “khổ” nông dân?

Cao su cho giá trị kinh tế lớn Cây cao su được phát triển ở ba tỉnh Quảng Trị, Quảng Bình, Thừa Thiên Huế vào những năm 60. Đến những năm 1990 cây cao su được phát triển mạnh vì giá trị lớn của nó. Chính nhờ những giá trị mang lại, cây cao su ở các tỉnh này được xác định là ngành kinh tế mũi nhọn. Hiệu quả kinh tế từ cây cao su đã làm thay đổi cuộc sống của rất nhiều người dân. Tuy nhiên, do miền Trung thường xuất hiện nhiều thiên tai nên rủi ro gây thiệt hại cho cây cao su là rất lớn. Cụ thể, hai cơn bão số 10 và số 11 vừa qua đã khiến nền kinh tế của các địa phương trên kiệt quệ vì có hàng nghìn ha cao su bị bão bẻ gãy. Trước thiệt hại này, những ngày qua vấn đề nên hay không phát triển trồng lại cao su ở các tỉnh trên được đem ra cân đo, mổ xẻ. Trong đó, có nhiều quan điểm cá nhân chủ nghĩa từ các đơn vị đầu ngành cho rằng: Việc để cây cao su phát triển ồ ạt ở các tỉnh nói trên rồi bị bão lũ gây ra thiệt hại là bổn phận của lãnh đạo, các cơ quan chức năng tại địa phương... PV báo PL&XH đã có cuộc thảo luận với ông Nguyễn Văn Bài, GĐ Sở NN&PTNT tỉnh Quảng Trị về các vấn đề hệ trọng. Theo thống kê, 3 tỉnh trên có khoảng hơn 40 nghìn ha cao su, tập trung ở các huyện: Tuyên Hóa, Bố Trạch, Quảng Ninh và Lệ Thủy (tỉnh Quảng Bình); Vĩnh Linh, Gio Linh, Cam Lộ, Hướng Hóa (tỉnh Quảng Trị); Phong Điền, Phú Lộc, Nam Đông, A Lưới (tỉnh Thừa Thiên - Huế). Ông Bài cho biết, ở tỉnh Quảng Trị có hàng nghìn ha cao su được trồng mới trong nhiều năm qua, trong đó có hơn 500 ha cao su được trồng trên vùng đất đỏ bazan ven biển thuộc 2 huyện Vĩnh Linh và Gio Linh. Sau 6 - 7 năm trồng, cao su bắt đầu được phá hoang. Sản lượng cao su mủ tươi ở vùng đất này đạt hơn 1 tấn/ha/năm. Cứ mỗi ha cao su đến kỳ khẩn hoang cho thu nhập từ 20 - 30 triệu đồng/tháng, trừ uổng còn lãi khoảng từ 10 - 20 triệu đồng. Đây chính là khối tài sản lớn đối với người dân cày. Theo đó, giá trị kinh tế mà cao su mang lại là rất lớn. Nhờ đó nhiều người đủ tiền nuôi con ăn học xây nhà lầu, sắm ti-vi, xe máy, tủ lạnh và cả ĐTDĐ hạng sang... Cây cao su trồng ở tỉnh Quảng Trị giờ dễ dàng bị bão bẻ gãy. Ảnh: Linh Linh Trang bị công cụ phòng hộ cho cây cao su Ông Bài khẳng định, việc phát triển cây cao su tại tỉnh Quảng Trị hay các tỉnh nói trên là một việc cấp thiết. Tuy nhiên, trước tình hình thiên tai do bão lũ gây ra thì việc trồng cao su gặp nhiều khó khăn cần phải được quan hoài và đánh giá lại hết thảy để có một chiến lược, định hướng đúng hơn, nhằm hạn chế rủi ro đối với người trồng cây cao su. Thứ nhất là quy hoạch lại các vùng trồng, tiếp đến là kỹ thuật chọn giống, trồng và trông nom. Nên chọn giống cao su tán thấp, thân to và rễ sâu, mật độ cây nên ở mức khoảng 500 cây/ha. Về lâu dài, để bảo vệ cây cao su đương đầu lại với bão lũ, một mực phải tạo đai rừng phòng hộ chắn gió. Mặt khác, cây cao su cũng phải trang bị phương tiện phòng hộ như cọc chống (cừ), tạo tán trước khi có bão lũ. Cụ thể, số tiền bỏ ra để trang bị dụng cụ cọc cừ cho cây cao su khoảng 30 nghìn đồng/3 cọc cừ để chống cây. Số tiền này nhân lên cho 500 cây/ha để cứu hàng trăm triệu đồng là rất nhỏ. Cũng theo ông Bài, nếu tiếp kiến phát triển cây cao su ở tỉnh Quảng Trị cũng cần phải tính toán chu kỳ bão lớn thường xuất hiện. Ông Bài dẫn chứng, năm 1985 - 2013, tỉnh Quảng Trị chịu 2 cơn bão gây ra thiệt hại lớn, còn các năm khác bão cũng gây ra thiệt hại nhưng dễ khắc phục hơn. Nếu không bị bão, thì chỉ sau 5-7 năm cây cao su cho mủ là thu hồi vốn trong một thời kì ngắn. Do đó, tại thời khắc này, tỉnh Quảng Trị chưa có cây gì đem lại hiệu quả kinh tế hơn cao su, thành thử tỉnh Quảng Trị vẫn phải định hướng hợp lý hơn cho người dân nối trồng. Và đặt cây cao su vào tâm thế là phải “sống chung với bão”. Trở lại vấn đề cây cao su trồng mới trong những năm gần đây thường dễ bị bão bẻ gãy, PV báo PL&XH đã gặp một số công nhân lão thành trồng cao su trong những năm trước hết khi phát triển cao su tại tỉnh Quảng Trị để bạn đọc có một cách ngóng rõ hơn về vấn đề nên hay không nên trồng cây cao su ở những vùng thường có bão. Theo ông Nguyễn Văn An, ở thị trấn Bến Quan, huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị (nguyên công nhân trồng cao su của nông trường Quyết Thắng), nếu có bão lớn thì cây gì cũng có khả năng bị bão bẻ gãy. Nhưng, có một điều mà ông An thấy được, là cây cao su trồng những năm đầu tiên tại tỉnh Quảng Trị có sức chịu đựng tốt hơn những cây cao su trồng hiện nay khi gặp bão. Duyên do ông An đưa ra là do trước đây quá trình chọn giống và bố trí coi ngó cũng như quá trình phá hoang có tổ chức tốt nên nhựa sống của cây cao su chịu đứng chống đỡ với bão tốt hơn. Còn hiện thời để tận dụng quỹ đất, người dân trồng cao su ở quờ những nơi có thể trồng được, mà không quan tâm việc trồng cây tạo vành đai cản gió. Mặt khác, cây trồng quá dày, có nơi hàng cách hàng chỉ 3m, cây cách cây chỉ 2m, mật độ có khi hơn 600 cây/ha. Cây cao su phải tranh nhau ánh sáng kim ô nên thân nhỏ, cành lá đan xen nhiều, tạo nên sức cản gió lớn khiến cây dễ dàng gãy đổ khi gặp bão, lốc xoáy. Ngoại giả, nhiều hộ dân khai thác cao su chạy theo lợi nhuận cho nên cạo mủ theo kiểu "vắt kiệt" (cạo mủ 6 ngày mới nghỉ một ngày), trong khi quy trình kỹ thuật đề nghị phải cạo 2 ngày, nghỉ 1 ngày, thì cây mới có sức chống chịu được gió bão. Thiển nghĩ, để bảo vệ, tránh thiệt hại do bão, lốc gây hư hại cho cây cao su trong thời kì tới, ngành nông nghiệp tỉnh Quảng Trị cũng như các tỉnh trên nhất quyết phải có quy hoạch tổng thể và định hướng người dân, các Cty đầu tư trồng cao su ở các vùng thường có thiên tai có những chiến lược tốt hơn. Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn hăng hái tương trợ người dân Trước thông báo cây cao su dễ bị bão bẻ gãy, ông Phạm Đồng Quảng, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt, Bộ NN&PTNT khẳng định Cục phải chịu bổn phận liên đái và Bộ sẽ có phương án hỗ trợ tốt nhất cho người dân. Thưa ông, thông báo về cây cao su Quảng Bình, Quảng Trị bị bão tàn phá gần đây khiến hàng trăm người dân phải chặt, đốn, cưa cây cao su đem đi bán làm củi. Theo ông sự việc này có được lường trước? Ông Phạm Đồng Quảng:Trước đây khi triển khai quy hoạch, chúng tôi có tính đến các nguyên tố bất lợi về bão lũ và có cả các phương án hạn chế thiệt hại do tác động của bão như trồng các vòng đai chắn gió 10-12m với 3 cấp, hạn chế trồng ở các vùng ven biển, trồng theo hướng Tây Bắc... Nhưng thực tại, yêu cầu trồng cây vòng đai chắn gió cho vườn cao su là rất khó, do đất đã chia cho từng hộ nên không ai đứng ra trồng cây vành đai, thành thử quy trình này không hề đơn giản. Mặt khác, xác suất bão lớn đổ bộ vào miền Trung có mức độ tàn phá như cơn bão số 10 vừa qua là thấp, bình quân 25-30 năm mới có một cơn bão lớn tương tự đổ bộ vào địa phương, nhiều doanh nghiệp và người dân vẫn ưng rủi ro này. Người dân đang phải gạt nước mắt để dọn những vườn cao su bị gãy rạp trong khi tiền họ đổ vào đó không ít và phải đi vay. Trong tình cảnh này trách nhiệm của Bộ NNPTNT tới đâu, thưa ông? Ông Phạm Đồng Quảng:Vấn đề này, Cục trồng trỉa có phần trách nhiệm trong việc định hướng quy hoạch chung về phát triển cao su tại khu vực này. Đây là rủi ro ngoài ý muốn, do sức tàn phá của cơn bão số 10 rất mạnh, kéo dài tới hơn 5 tiếng đồng hồ liên tục, nên không riêng cây cao su mặc cả các loại cây có khả năng chịu gió bão như keo, khuynh diệp... Cũng bị gãy đổ hàng chục nghìn ha. Tuy nhiên, trong sinh sản trồng thì phải chấp thuận rủi ro. Hiện toàn Bắc Trung bộ có tổng diện tích hơn 82.000ha cao su. Theo thống kê có hơn 10.000ha bị gãy đổ hoàn toàn không thể hồi phục. Với 72.000ha cao su còn lại, nhiều địa phương đã có các phương án để coi ngó, bảo vệ như vun lại gốc những cây bật rễ, cưa cành gãy, bôi thuốc để ra mầm mới. Cục cũng đề xuất với lãnh đạo bộ và Chính phủ trợ cấp thóc giống, hạt giống cây trồng và kinh phí khôi phục lại hệ thống thủy lợi cho các vùng chịu tác động mạnh của cơn bão số 10, số 11 để hỗ trợ cho người dân. Hiện có thông báo địa phương và người dân sẽ trồng lại cao su tại những khu vực bị mất trắng. Việc này được cân nhắc như thế nào, thưa ông? Ông Phạm Đồng Quảng:Chúng tôi đã ghi nhận ý kiến của các địa phương, các doanh nghiệp và cả người dân. Phần nhiều đều quyết tâm trồng lại cao su. Quan điểm của Cục trồng trỉa là cần bình tĩnh, cân nhắc để đưa ra phương án hợp lý nhất cho từng địa phương. Về phía Cục, ngày 30-10 chúng tôi sẽ tổ chức hội thảo khoa học tại Vĩnh Linh - nơi cao su bị thiệt hại nặng nhất - để lấy quan điểm của dân cày và doanh nghiệp cũng như các cấp chính quyền địa phương. Với các tỉnh miền núi phía Bắc, cao su cũng đang được trồng hàng loạt và cũng có tình trạng gặp lạnh cao su bị chết. Nhiều chuyên gia còn cảnh báo một số vùng trồng còn có nguy cơ không cho mủ. Vậy Bộ đã kiểm tra việc này như thế nào? Ông Phạm Đồng Quảng:Riêng các tỉnh miền núi phía Bắc đã có chủ trương rồi, cứ thực hành đúng theo Quy hoạch 750 của Thủ tướng Chính phủ nghĩa là chỉ tụ tập ở Sơn La, Điện Biên và Lai Châu còn các tỉnh khác chỉ trồng thể nghiệm và đánh giá. Phương Nguyên - Hà Phú Linh Linh